Wyldemerk: Libellenreservaat
TerugInfo-borden, Wyldemerk
Op de grens van Wyldemerk krijg je verschillende info-borden te zien, o.a. eentje over het inzetten van Nederlandse landgeiten om het groen kort te houden.
Picknicktafel bij het water en aanlegsteiger
Er is plek om te picknicken of een bootje aan te leggen.
Info-bord, Wyldemerk
Wij zijn aangekomen in het reservaat, bij het eerste info-bord. Wij lopen voorlopig met de klok mee, met de eerste poelen aan onze linker hand.
Tweede info-bord en 4 Libellen
Bij het tweede info-bord zien wij wat drijvend fonteinkruid en bies in het water. Het info-bord zelf gaat over het feit dat libellen roofdieren zijn: zij leven langere tijd onder water als vleesetend larven en daarna weer kortere tijd boven water als rondvliegende volwassenen.
Er zijn minstens 33 soorten libellen gevonden op de Wyldemerk, een heel mooi aantal voor Friesland. Volgens het recente boek "Libellenrijk Fryslân (2014)," zijn echt kenmerkend voor de Wyldemerk de volgende soorten libellen: tengere pantserjuffer (een grote populatie in de Wyldemerk!), venwitsnuitlibel, noordse witsnuitlibel en gevlekte witsnuitlibel. Deze libellen zijn zeldzaam in Gaasterland; zij zijn vaker te vinden in b.v. het Kuinderbos en zuid-oost Friesland.
Tengere pantserjuffer. Foto: Jap Smits
- De tengere pantserjuffer is een soort van hoogvennen en hoogveen. Die heeft een voorkeur voor voedselarm en zuur water. In de rest van Europa ligt dat iets anders. Sinds 2000 toegenomen, profiteert de soort van klimaatverandering en verbeterde waterkwaliteit.
Venwitsnuitlibel. Foto: Cristophe Brochard
- De witsnuitlibellen zijn relatief kleine libellen. Friesland is de enige provincie waar alle vijf West-Europese soorten zijn gevonden. Zij stellen hoge eisen aan hun leefomgeving en kunnen beschouwd worden als goede indicatoren voor water- en landschapskwaliteit. Zij lijken op heidelibellen, maar vliegen een stuk eerder (in het voorjaar) en hebben een wit masker of gezicht.
Noordse witsnuitlibel. Foto: Jap Smits
- Zie uitklapbare opmerking bij Venwitsnuitlibel.
Gevlekte witsnuitlibel. Foto: Kars Veling
- Zie uitklapbare opmerking bij Venwitsnuitlibel.
De maaiploeg: landgeiten
Aan de rand van de poelen zijn er veel bomen weggehaald om voor extra zonlicht te zorgen. Er zijn maar weinig libellen die een voorkeur hebben voor schaduw. Deze maaiploeg - bestaand uit landgeiten - houdt de begroeiing kort.
Sjoerd, riet
en 3de info-bord
Sjoerd Bakker, boswachter van Staatsbosbeheer, vertelt ons over riet in een poel. Riet houdt niet van voedselarm water en is een woekeraar; het vormt een enorme massa aan wortelstokken en dit zorgt voor verlanding, de verandering van water in land. Om die reden vond Sjoerd het nuttig om in te grijpen en een deel van de riet weg te laten halen.
Dezelfde poel, een andere keer. Er staat niet alleen riet in het water, maar ook een info-bord op het droge. De afbeelding op het bord laat zien dat libellen als larven onder water leven en als volwassenen in de lucht rondvliegen. Maar dan hebben zij ook een manier nodig om uit het water te kunnen kruipen om boven het water uit te kunnen sluipen. Zij kunnen planten beklimmen die op het water drijven, uit het water steken of in het water hangen. Zij kunnen ook via geleidelijke oevers uit het water klimmen. Vandaar dat waterplanten, geleidelijke oevers en lage oevervegetatie zo belangrijk zijn voor libellen.
Sloot en oevervegetatie
Wat betreft het uitsluipen van libellenlarven is de beschoeiing van deze sloot niet erg libellenvriendelijk, maar de oeverplanten die in het water hangen mogelijk wel.
Uitzicht op waterplanten
In het ondiepe water zien wij hier en daar de drijvende bladeren van gele plomp. Veel juffers kunnen horizontaal uitsluipen; zij maken ook gebruik van zulke bladeren. Aan de noordoever van deze plas (in de verte) is een kleine verlandingsvegetatie; hier komt blaasjeskruid voor, met gele bloemetjes.
Verder komen hier ook egelskop en aarvederkruid voor.
Uitzicht in de lengte
Hier zien wij de plas ongeveer in de lengte. Aan de oostkant (boven rechts in beeld) groeien de bomen tot aan de oever. Dit zorgt voor meer schaduw en lagere temperaturen in het water.
Info-bord en overzicht
Hier staan wij voor een info-bord en een ondiepe poel. Het info-bord geeft informatie over het verschil tussen juffers en echte libellen. Juffers houden hun vleugels langs het lichaam in rust, hun ogen zitten ver uit elkaar en zij zijn fladderaars wat het vliegen betreft. De libellen houden hun vleugels horizontaal uitgespreid in rust, hun ogen raken elkaar (of zitten dichtbij elkaar) en zij zijn uitstekende vliegers.
Waterlelies
Oeps! Exoten: waterlelies, mogelijk hier neergezet door iemand met goede bedoelingen.
Info-bord: zomersoorten
Er zijn soorten libellen die al vroeg vliegen, rond eind april, zoals:
Vuurjuffer
- De vuurjuffer komt vooral voor op de hoge zandgronden in Friesland: in de Zuidoosthoek en Gaasterland. Bij voorkeur liggen voortplantingswateren in een geschutte, bosrijke omgeving. De vuurjuffer verdraagt lagere temperaturen en mijdt grote wateren.
Lantaarntje
- De populatie van het lantaarntje in Nederland neemt de afgelopen 10 jaar af en dat is een goed teken. Dat betekent dat de overdreven grote hoeveelheden voedingsstoffen in het oppervlaktewater minder worden. De meststoffen worden minder. Maar de soort is nog steeds de meest algemene soort van Nederland. De soort is de minst kritisch van alle libellensoorten. Er zijn geen typische begeleidende soorten van het lantaarntje, maar er zijn soorten die men vaak met deze soort samen aantreft; dit zijn vooral algemene en weinig kritische soorten, zoals de paardenbijter en bloedrode heidelibel.
Watersnuffel
- Watersnuffels vliegen rond met hun snuit net boven water, alsof ze aan het water snuffelen. De soort hoort bij de meest algemene libellensoorten, vooral op zandgronden en langs de kust. Zij hebben een voorkeur voor zure vennen en horen daarbij tot de "zure viertal:" samen met viervlek, gewone pantserjuffer en zwarte heidelibel. Door hun voorkeur voor vennen vind je ze ook vaak samen met andere vennensoorten zoals venwitsnuitlibel en noordse witsnuitlibel.
Maar anderen beginnen pas een of twee maanden later, zoals:
Zwarte heidelibel
- De zwarte heidelibel is een kleine, zwarte, algemene libel van de hoge zandgronden en langs de kust. Het tolereert zuur water en heeft waarschijnlijk geprofiteerd van zure regen en oppervlaktewater in de jaren zeventig en tachtig van de twintigste eeuw. De soort wordt sindsdien iets minder algemeen. De soort is een zwerver; die bevindt zich op ongeveer dezelfde plaatsen als de noordse witsnuitlibel, alleen op andere tijden van het jaar.
Bloedrode heidelibel
- De bloedrode heidelibel is de enige van de drie algemene rode heidelibellen met zwarte poten, dus redelijk makkelijk te herkennen. De soort heeft een voorkeur voor matig voedselrijk tot voedselrijk water met veel water- en oevervegetatie. Lievelingsplekken zijn dichtgroeiende sloten, verrijkte vennen en rijkbegroeide plassen.
Paardenbijter
- De kleine paardenbijter is misschien herkenbaar door zijn stuiterende, wendbare vlucht. Het is de meest algemene glazenmaker van Nederland. Het is niet kritisch ten opzichte van waterkwaliteit, maar komt niet veel voor in zure vennen of voedselarm water.
Waterviolier
Hier bloeit waterviolier in een bijna drooggevallen sloot. Waterviolier groeit vooral in ondiep, zoet, ongeveer neutraal water. In sloten kan het een indicator zijn van kwel, maar zo te horen is er weinig kwel aanwezig op de Wyldemerk.
De verschillen in sloten - de ene valt droog in de zomer, de ander niet - zorgen voor verschillende soorten libellen. Op de Wyldemerk vinden wij de zwervende pantserjuffer, de geelvlekheidelibel en de tangpantserjuffer: deze soorten zijn in staat in tijdelijke wateren droogtepeiodes te overleven als ei of als larve.
Vijver, Elfbergen
Elfbergen is een groot bosgebied, aangekocht door Staatsbosbeheer in 1976. Het is vooral productiebos en recreatiegebied. De vijver is in de jaren 30 van de 20ste eeuw uitgegraven. Wij hebben geen aparte libellengegevens van de vijver, maar er moet wel overlapping zijn met Wyldemerk en het Starnumansven.
Golfclub Gaasterland
Een leuk begin bij de Golfclub: een sloot
Bij deze wandeling lopen wij met de klok mee.
De Stichting Golfclub Gaasterland heeft de eerste golfbaan in Europa met een Groenlabel, uitgereikt door het ministerie van LNV. Van de 43 hectare groot gebied is 15 hectare bedoeld voor sport; de rest is waterrijk natuurgebied.
De golfbaan werd aangelegd in combinatie met een nieuw natuurgebied. Het grootste deel van de baan wordt begrensd door ouder bos, in beheer bij Staatsbosbeheer. Adviezen worden gegeven door een bioloog van het SBNL (organisatie voor particulier en agrarisch natuurbeheer). Vennen werden uitgegraven. De uitgegraven grond is gebruikt voor de fairways en de zwaluwenwand. Door de verschillende wateren (groot en klein) is de Natuurgolfbaan Gaasterland zeer interessant voor libellen.
Met onze wandeling lopen wij vooral langs (en niet door) het terrein. Het water is altijd dichtbij. Vlakbij het clubhuis kunnen wij dwars over het terrein lopen. Bij mooi weer vliegen de ballen en libellen alle kanten op.
Waterpartijen
Deze foto's worden gebruikt om waterpartijen te laten zien. En zo meteen iets over de libellen te vertellen.
Clubgebouw en de libellen
Zuidelijke Keizerlibel, gezien in 2008. Foto: Tim Raats
- Deze soort is lastig te onderscheiden van een paar anderen; het zou dus kunnen dat het vaker voorkomt dan wij weten. Net als andere libellen uit het zuiden zwerft deze af en toe richting Nederland. Dezelfde luchtstroom die zand van de Sahara naar Nederland brengt, brengt een enkele zuidelijke keizerlibel naar ons land. Deze libel plant zich nog niet voort in Nederland, maar omdat die niet erg kieskeurig is qua leefgebied, is dat misschien binnen enkele jaren wel te verwachten. De soort plant zich het liefst voort in grote stilstaande wateren.
Bij het clubgebouw kunnen wij eindelijk dwars over het terrein. Maak er gebruik van!
De natuurvriendelijk ingericht golfbaan van Oudemirdum is zeer interessant voor libellen, met soorten als zwervende heidelibel, tengere grasjuffer en gevlekte witsnuitlibel. In 2008 werd hier ook een zuidelijke keizerlibel gezien.
Clubgebouw
Zwervende heidelibel. Foto: Jap Smits
- De Zwervende heidelibel is een van de meest zwerflustige Europese libellensoorten. Hierdoor is er weer een nieuwe rode heidelibel bij in Friesland.
Tengere grasjuffer, vrouwtje Foto: Tim Raats
- De Tengere grasjuffer is het kleinst juffertje van Friesland en gedraagt zich als pionier. Zij kunnen in sommige jaren lokaal talrijk zijn.
Tengere grasjuffer, mannetje. Foto: Tim Raats
- De Tengere grasjuffer is het kleinst juffertje van Friesland en gedraagt zich als pionier. Zij kunnen in sommige jaren lokaal talrijk zijn.
Gevlekte witsnuitlibel. Foto: Kars Veling
- De Gevlekte witsnuitlibel is zeldzaam, maar is sinds 2000 in aantal toegenomen. Dat is mooi, want de soort duidt op goede waterkwaliteit, gevarieerd landschap, goed ontwikkelde velandingsvegetaties en hoge biodiversiteit.
Langs de Luts
Kort na een storm, voorjaar 2015, met omgevallen boom. De beschoeiing van de Luts is typisch libel-onvriendelijk.
Klein Ven
Een klein ven met veel organisch materiaal op de bodem. Het water is waarschijnlijk zuur.
Starnumansven
Oostelijke witsnuitlibel. Foto: Christophe Brochard
- De oostelijke witsnuitlibel behoort tot de zeldzaamste en meest kritische libellen van West-Europa. In Nederland bereikt deze soort zijn westgrens. Tot 2000 zijn het alleen mannetjes die in Nederland gevonden zijn. In 2005 is onverwachts een grote populatie gevonden op de Delleboersterheide, in het ven, de Catspoele.
- De soort is kenmerkend voor zwak gebufferde bosvennen en randen van hoogvenen op zandgronden. Het is gevoelig voor verandering van leefgebied.
- Belangrijke voorwaarden aan het leefgebied:
- Verschillende soorten wateren in een bosrijke omgeving
- Helder water
- Veel ondergedoken vegetatie
- Brede verlandingszone
- Matig voedselarm water
- Matig zuur tot neutraal water (pH 4 tot 8)
- Stabiel waterpeil (nooit droog)
Het Starnumansven is iets te ver weg voor een van deze wandelingen, maar makkelijk met de fiets te bereiken. Hier planten zich ook dezelfde drie soorten witsnuitlibellen voort die in Wyldemerk te vinden zijn. In 2011 werd ook een vierde gezien: de zeer zeldzame oostelijke witsnuitlibel. Deze libel was sinds 2005 alleen bekend van de Catspoele, op de Delleboersheide in zuidoost Friesland.
